هَأَنتُمْ هَؤُلَاءِ حَاجَجْتُمْ فِیمَا لَکُم بِهِ عِلْمٌ فَلِمَ تُحَاجُّونَ فِیمَا لَیْسَ لَکُم بِهِ عِلْمٌ  وَ اللَّهُ یَعْلَمُ وَ أَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ(66آل عمران)

گفتگو و جدل بر سر موضوعی با مخالفان، امری است که هر روز در معرض آن قرار داریم. ولی جالب این که بیشتر این گفتگوها بر مدار باطل می گردد، حتی اگر یک طرف گفتگو طرفدار حق باشد. دلیل این امر این است که یاد نگرفته ایم چگونه گفتگو کنیم و در حقیقت آداب جدال احسن را نمی دانیم. قرآن به عنوان کتاب هدایت در تمامی شئون زندگی بشر، از این امر مهم غافل نمانده و در آیاتی به روش گفتگوی صحیح اشاره کرده است.

این آیه یکی از مهمترین اصول گفتگو را بیان می کند و آن علم دوطرف به موضوع گفتگوست. در این آیه خدای متعال تأکید می کند که گفتگوکنندگان در هر موضوعی باید نسبت به آن موضوع احاطه کامل داشته و از همه جوانب آن آگاه باشند تا گفتگو از منطق فکر و اندیشه آغاز شده و به نتیجه قطعی که حق باشد ختم شود. این امر باعث می شود گفتگو در فضای آرام و با حکمت و دوراندیشی در روش استدلال و نگاه دقیق و علمی به موضوع انجام پذیرد که این روش امامان و بزرگان دین ماست. اما اگر دو طرف نسبت به موضوع علم نداشته باشند، از آنجا که هر طرف در قانع کردن طرف مقابل احساس ضعف می کند، گفتگوی آن ها برای پوشاندن ضعف ناچار با توهین و کلمات تند و اتهامات پوچ همراه خواهد بود و به همین دلیل این گفتگو، هرگز به حق ختم نخواهد شد، بلکه گره ها را بیشتر کرده و منجر به دشمنی و کینه و غرق شدن در باطل می شود. چرا که جدال آن ها فقط به خاطر خود جدال است، نه دستیابی به حق. و شاید دلیل این که امام صادق علیه السلام بعضی از اصحاب خود را به خاطر ضعف علمی از گفتگو با مخالفان منع می کردند، و بعضی دیگر را به علت قوت علمی به این کار تشویق می کردند همین باشد.

حتی کسانی که برای حق و حقیقت گفتگو می کنند، ولی با روش های باطل با استفاده از کلام زیبا یا اعتبار خویش حق را بر کرسی می نشانند نیز مورد مذمت قرار گرفته اند. چرا که هدف از گفتگو پیروز شدن نیست، بلکه هدف هدایت به راه مستقیم است. امام صادق علیه السلام در انتقاد از یکی از اصحاب خود را که با مخالفین در حضور امام جدل میکرد ولی حق را با باطل می آمیخت فرمودند: تو حق را با باطل می آمیزی، در حالی که مقدار کمی از حق برای مقابله با باطل بسیار کافیست.

امروزه می بینیم در گوشه وکنار شهر، در هر مغازه و اتومبیل و اتوبوس، افراد در هر مسئله ای، سیاسی یا مذهبی یا غیر آن گفتگو و جدل کرده و به راحتی در هر موضوعی یا درمورد هر شخصی اظهار نظر می کنند، و خود را صاحب نظر می دانند. در حالی که خیلی از آنها نسبت به آنچه از آن دفاع یا آن را رد می کنند اطلاعات کافی ندارند، غافل از این که این عمل علاوه بر این که با عقل سازگار نیست، مورد نهی قرآن نیز قرار گرفته است. بیائیم اگر یقین نداریم زبان در کام نگه داریم!